سراج الدین اديب

آرشیف نمبر (۸۶)

89/05/03

جاسوس بازی در قرن بیست ویکم

اين ذهنيت براي بسياري به وجود آمده بود كه با پايان جنگ سرد و رقابت شرق و غرب، دوران جاسوسي و جاسوس بازي نيز به پايان رسيده و جهان وارد عصر جديدي شده است.اما حوادث بعدي نشان داد كه نه تنها نمي توان زمان و مكان خاصي را براي فعاليت هاي اطلاعاتي و ضداطلاعاتي درنظر گرفت بلكه با پيشرفت تكنولوژي و شرايط جهاني، شيوه هاي جاسوسي نيز دچار تغيير و تحول شده واگرچه ماهيت قضيه دگرگون نشده اما چگونگي دستيابي به اطلاعات و شيوه هاي كسب اطلاعات متحول گرديده است.

ممكن است با توجه به ازبين رفتن حساسيت هاي جهاني و منطقه اي، رقابت ابرقدرتها كاسته شده وروند فعاليتها متحول گرديده ولي اينگونه نيست كه به كلي فعاليت ها و رقابت هاي اطلاعاتي و امنيتي تعطيل شده و ازبين رفته باشد.

مقوله جاسوسي و كسب اطلاعات محرمانه و سرّي مساله اي نيست كه درسالهاي گذشته وياپس ازجنگ دوم جهاني باب شده باشد بلكه اگر نگاهي ريشه اي و دقيق به اين مساله بيندازيم با اين واقعيت مواجه خواهيم شد كه از دوران باستان اين مقوله از اهميت برخوردار بوده و هر كشور و حكومتي همواره سعي داشته دراين زمينه خود راغني سازد.

پيشرفت تكنولوژي نقش بسزايي درتغيير روند و جايگاه جاسوسي داشته و جاسوسها نيز ازسوي حكومت ها از احترام برخوردار بودند. براي پي بردن به اين مساله مي توان به خاطرات و ياد داشتهاي ماكياولي اشاره كرد. زيرا دولت ها براي به دست آوردن اطلاعات مورد نياز خود از هر حربه و وسيله وابزاري بهره ميگرفتند كه يكي از مهمترين و رايج ترين روش ها، استفاده از موقعيت ديپلماتها است.

جاسوسي تحت هرلباس و عنواني صورت بگيرد داراي يك معني و مفهوم خاص است.  در برخي ازفرهنگ هاي سياسي جاسوس چنين معني شده است :

«شخصي كه به طور ناشناس به ويژه درمناطق جنگي به منظور به دست آوردن اطلاعات از قواي دشمن و مواضع حساس نظامي براي رساندن آنها به دولت متبوع خود فعاليت ميكند. جمع آوري مخفيانه اخبار و اطلاعات درمنطقه عمليات نظامي متخاصم، به قصد آگاه ساختن حريف از آن اخبار واطلاعات، به خودي خود تخلف از موازين حقوق بشرنيست اما شخص جاسوس را مشروط به اين كه درحين ارتكاب به جاسوسي دستگير وتوقيف شده باشد و دادگاه باصلاحيتي نيز قبلاً درباره او قضاوت كرده باشد مي توان به مجازات رسانيد. » همچنين دكتر معين در فرهنگ خود جاسوس را اين گونه تشريح ميكند:

«جاسوس كسي است كه اخبار و اطلاعات فرد،موسسه و يا كشوري را مخفيانه گردآورده وبه شخص يا موسسه و كشور ديگري اطلاع دهد. »

با توجه به اين معاني ميتوان به اهميت جاسوس وحساسيت كار او پي برد. به همين دليل جاسوسها ازميان كساني ا نتخاب ميشوند كه بي پروابوده واز دانش وتجربه كافي برخوردار هستند. زيرا معمولاً جاسوسها پس از بازداشت تحت شديدترين بازجوييها و حتي شكنجه ها قرار گرفته و ممكن است جان خود را بر سراين كار ببازند.

بازداشت روس ها

سازمانهاي جاسوسي و اطلاعاتي ضمن اين كه از ابزار و آلات جديد و پيشرفته نظير ماهواره و انواع و اقسام وسايل ارتباطي بهره ميگيرند ولي با وجود تمامي پيشرفت ها درا ين زمينه هنوزهم عامل انساني را فراموش نكرده و آن را ناديده نگرفته است به اين دليل كه انسان خصوصاً اگر محلي باشد ميتواند اطلاعات را دست چين كرده وبه راحتي به منبع اصلي دست پيدا كند.

همين مساله سبب گرديده يادگيري از محلي ها وافراد بومي از سوي سازمانهاي اطلاعاتي در اولويت قرار گيرد.لذا هرگاه يك گروه جاسوس دستگير شده بيشترين اعضاي آن را محليها و افراد بومي شامل ميشوند و فقط در رأس آنها و يا رابطه اي اصلي راخارجي ها تشكيل ميدهند.

ماجراي دستگيري جاسو سهاي روسيه درآمريكا كه چند روز پس از اجلاس گروه ۸ و گروه ۲۰ در كانادا و ملاقات رؤساي جمهوري آمريكا و روسيه افشا شد، ميتواندتاثير منفي بر روابط واشنگتن و مسكو برجاي گذارده و مانع توسعه روابط آنها شود.

ماجرا از آنجا آغاز شد كه وزارت دادگستري آمريكا اعلام كرد كه يك گروه ازجاسوس هاي روسيه را درا ين كشور شناسايي واكثراعضاي آن رابازداشت كرده است.ا ين حلقه جاسوسي پس از آن شناسايي شد كه ماموران پليس فدرال آمريكا (اف.بي.آي)براي بيش از يك دهه در ماموريتي مخفيانه اين گروه را تحت نظارت قرار داده بودند و عاقبت ۱۰ نفرا ز اعضاي گروه مزبور را دستگير كردند.

در پيامي كه عامل دستگيري اين عوامل گرديده و توسط FBI رمزگشايي شد نوشته شده بود كه شما براي يك مسافرت خدماتي طولاني مدت به آمريكا فرستاده شده ايد و اضافه شده بود كه اين افراد عضوسرويسا طلاعاتي روسيه كه جايگزين KGB در دوران جنگ سرد شد، ميباشند.

در اين پيام همچنين آمده بود:

تحصيلات، حسا بهاي بانكي، خودرو، منزل و ديگر املاك شما فقط يك هدف را دنبال میكند و آن عملي كردن ماموريت اصلي شماست كه آن جستجوي روابط در چرخه سياستگزاري در آمريكا وارسال آن به مركز مسكو است.

دستگيري اين جاسوس ها در ۴ ايالت شمال شرقي آمريكا ۳ روزپس از آن صورت گرفت كه باراك اوباما و مدودف رؤساي جمهوري دو كشور با هم ملاقات و رو سها شريك استوار و قابل اطمينان توصيف شده بودند.

۵ نفر از اين افراد در دادگاه نيويورك حضور يافته و جيمز كات قاضي دادگاه حكم داد تا جلسه بعدي كه ۲۷ جولای ( ۵ اسد ) است در زندان باشند.

ديگر مظنون ها قرار است در دادگاههاي ويرجينيا وماساچوست محاكمه شوند. اتهامات آنها كه توسط وزارت دادگستري آمريكا ارائه شده شامل اتهامات جاسوسي، هويت جعلي، پولشويي و مخفي كردن دوربين درا تا قهاي هتل ( هوتل ) مي شود.

پليس فدرال آمريكااعلام كرد ۸ متهم براي مدت هاي طولاني براي روسيه،ماموريتهاي جاسوسي انجام داده اند.براساس اين گزارش متهمان درايالت هاي نيويورك، ماساچوست، نيوجرسي و ويرجينيا تحت بازداشت قرار دارند.

در صورت اثبات جرم جاسوسي وپولشويي، متهمان با خطر زندان به مدت ۲۵سال مواجه هستند. در بيانيه وزارت دادگستري آمريكا آمده كه متهمان به توطئه با هدف همكاري با دولت خارجي بدون اطلاع قبلي دادستاني كل آمريكا حداقل به ۵ سال زندان محكوم مي شوند.

روس ها كه با اتهاماتي از سوي واشنگتن مواجه هستند خواستار توضيحات آمريكا شده اند.

لاوروف وزير خارجه روسيه اعلام كرده كه كشورش انتظار دارد آمريكا توضيحات خود را دراين رابطه ارائه دهد. ولي مشكل جاسوسي فقط به آمريكا محدودنشده بلكه آلماننيزاتهاماتي را متوجه روسيه كرده است. سخنگوي وزارت امور خارجه روسيه خواستار توضيح دولت آلمان در مورد متهم كردن بدون پايه واساس روسيه به حملات سايبري به شبكه هاي اطلاعاتي مراكز صنعتي در اين كشور شد.

وزارت خارجه روسيه از مقامات ديپلماتيك آلمان خواستار توضيح درخصوص گزارش وزارت كشورآلمان شده كه در آن روسيه و چين متهم به داشتن بيشترين فعاليت جاسوسي صنعتي در اين كشور درمقايسه با ساير كشورها شده اند. مقامات ديپلماتيك روسيه اتهامات مطرح شده از سوي دولت آلمان دراين رابطه را بدون پايه و اساس ناميده و اين قبيل برخوردها را مربوط به دوران جنگ سرد دانستند.

احياي سازمان جاسوسي روسيه هر چند ماهيت جاسوسي در عصر حاضر نسبت به دوران جنگ سرد تا حدودي تغيير يافته ولي اين گونه نيست كه به كلي دگرگون شده باشد. دليل آن نيز دگرگوني در ماهيت حكومت ها و اولويتهاي آنهاست.

حكومت ها با توجه به اهداف، خواسته ها ورابطه اي كه با كشورها دارند آنها را به كشورهاي هدف، كشورهاي بي طرف و درنهايت كشورهاي دوست تقسيم ميكنند.

كشورهاي بي طرف، آنهايي هستند كه فعاليت چنداني را شاهدنيستند درحالي كه كشورهاي دوست شامل آنهايي ميشوند كه داراي رابطه دوستي و همكاري اطلاعاتي با يكديگر هستند.

اين كشورها در زمينه هاي مختلف به تبادل اطلاعات ميپردازند.

ولي كشورهاي هدف، كشورهايي هستند كه مورد توجه بوده و فعاليت هاي جاسوسي و اطلاعاتي متوجه آنهاست . دراين رابطه آمريكا و روسيه براي همديگر كشورهاي رقيب هستند لذا هرازگاهي شاهد بازداشت و توقيف تعدادي جاسوس كشور رقيب درآنها هستيم.

پس از جنگ سرد و فروپاشي شوروي، رقابت بين دوابرقدرت كاهش يافت ولي اين گونه نبود كه تعطيل شود زيرا روسيه كه وارث اصلي شوروي است همواره از سوي تعدادي از كشورها خصوصاً آمريكا احساس خطرميكند.

فعاليت جاسوسي روسها در سا لها ي گذشته شدت گرفته است. خصوصاً از زماني كه ولاديميرپوتين قدرت را در اين كشور در دست گرفت زيراخود او سا لها يكي از مامورين كا.گ.ب بوده و نقش به سزايي در احياي آن داشته است. يك روزنامه انگليسي مدعي شده كه حداقل ۳۰۰ جاسوس روسيه در انگليس فعال هستند و براي مسكو اطلاعات جمع آوري ميكنند.

به گزارش شبكه اسكاي نيوز منابع اطلاعاتي براين باورند كه با گذشت چند دهه از پايان جنگ سرد، جاسوسي همچنان يك موضوع مهم است.

رو سها همان گونه كه پس از فروپاشي شوروي به احياي سياسي و اقتصادي كشور خود پرداختند در زمينه اطلاعاتي و امنيتي نيز موفق به بازسازي شدند. اولين سازمان اطلاعاتي در شوروي پس ازپيروزي كمونيستها در سال ۱۹۱۷ فعاليت خود را تحت عنوان «چكا » آغاز كرد كه تا سال ۱۹۲۲ به فعاليت خود ادامه داد. پس از آن نام خود را به « گ.پ.ئو » تغيير داد كه به اين ترتيب ماموريتش نيزدچار دگرگوني شد. اين سازمان يكبار ديگر نام خود را عوض كرده و تا سال ۱۹۳۴ تحت عنوان « او.گ.پ.ئو » فعاليت كرد.

به دستور استالين درفاصله سا لهاي ۱۹۳۴ تا ۱۹۴۶سازمان اطلاعاتي وامنيتي شوروي به « ان. ك. وي. د » تبديل شد تا اين كه پس از جنگ دوم جهاني و در زمان رياست «بريا »تحت نظر وزارت كشور( وزارت داخله ) قرار گرفت.

بريا با تصفيه هاي خروشچف اعدام گرديده و به اين ترتيب دورانش خاتمه يافت.

از سال ۱۹۵۴ كا.گ.ب شكل گرفت كه تا ۲۴ اكتبر ۱۹۹۱ كه رسماً منحل گرديد به صورت يكي از مخوف ترين سازمانهاي اطلاعاتي و امنيتي فعاليت مي كرد. يكي ازمعروفترين رهبرانش آندروپوف بود كه پس از مرگ برژنف، رهبر شوروي شد.

از آنجا كه هر كشوري نياز به يك سازمان اطلاعاتي و امنيتي دارد روسها نيز به بازسازي و نوسازي كا.گ.ب پرداخته وبا تغييرنام آن به اولين سازمان مستقل سرويس جاسوسي خارجي روسيه تبديل شد كه فعاليت خود را از سال ۱۹۹۲ آغازكرده و پريماكف در رأس آن قرار گرفت.

آنچه درآمريكا شاهد بوديم دليل بارزي براين واقعيت بودكه سازمانهاي اطلاعاتي وامنيتي دستا زفعاليت برنداشته و از آنجا كه هر كشوري نياز به يك چنين سازمان و تشكلي دارد روسها نيز نخواسته اند از قافله عقب بمانند. سازمانهاي امنيتي، اطلاعاتي باتوجه به ماموريتي كه برايشان درنظر گرفته ميشود به فعاليت در كشوريا كشورهاي هدف پرداخته وبا جذب و استخدام افراد بومي، به ايجاد شبكه دست ميزنند زيرا از اين طريق بهتر مي توانند اطلاعات به دست آمده را فرآوري كرده و به كشور مقصد ارسال دارند.

در اين ميان آنچه اهميت دارد اين واقعيت است كه معمولاً جاسوسان بين المللي پس از مدتي مبادله شده و تحويل كشور خودمي شوند كه در اين رابطه شاخص ترين جاسوسي كه مبادله گرديد گري پاورز خلبان  ( پیلوت )آمريكايي هواپيماي ( طیارات ) يو – 2است كه هواپيمايش پس از اصابت موشك در خاك شوروي سقوط كرد./ فتحی

بازنوشت : سراج ادیب