دکتر سیده مسعوده میرمسعودی
تحلیلگر روابط بین الملل مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
با دستگیری اکرم امام اوغلو شهردار استانبول جرقه بی نظمی و اعتراضات علیه دولت حاکم شروع شد . اشتباه تاکتیکی اردوغان در کنترل و مدیریت اپوزیسیون مخالف ائتلاف حزب عدالت و توسعه اورا به درد سری بزرگ سوق داد که میدان، سرنوشت آینده ترکیه را رقم خواهد زد . اگر به موضوع طبق بحران برچر نگاه کنیم دستگیری شهردار شهر ۱۶میلیونی استانبول که بالا ترین تراکم جمعیتی را دارد یک جرقه قابل گسترش در این مدل محسوب می شود .
ادامه تظاهرات و تشدید اعتراضات مردم در شهرهای دیگر مرحله گسترش این بحران در مدل برچر نشان می دهد که تصمیم گیران با عملکرد و نگاه بالا به پایین باعث وخامت و افزایش این بحران می شوند.در آنالیز این بحران باید کمی به عملکرد اردوغان در سیاست خارجی و عدم توجه به سیاست داخلی نگاه کنیم .
اردوغان با سیاست های دولبه در موضوع سوریه یا جنگ غزه و اسرائیل و هم چنین در جنگ اوکراین با روسیه با اولویت هیچ دوست همیشگی و یا دشمن همیشگی وجود ندارد دوگانه عمل کرد . مردم داخل ترکیه هم قاطعیت در این مسایل را از او انتظار داشتند که حاصل نشد . در سیاست داخلی هم با یک تصمیم هیجانی با دستگیری اکرم امام اوغلو دامنه آتش را به درون کشور خود کشاند .
اردوغان با این آینده نگری که در انتخابات ۲۰۲۸ترکیه اکرم امام اوغلو سعی دارد خود را نامزد انتخابات پیش رو کند . لذا سعی کرد از هم اکنون برای کنترل آینده ترکیه و مهندسی زود هنگام انتخابات را با حذف اپوزسیون مخالف دولت خود را طرح ریزی کند ولی این عمل باعث شد خشم مردم از عملکرد دولت از «حاشیه» به «میدان» بکشاند و هم اکنون« میدان» وضعیت کشور ترکیه را بدست گرفته اند. لذا باید تصمیم سازان دولت وقت ترکیه خود را با هماوردی با میدان آماده سازند.
با روی کار آمدن ترامپ در قاره آمریکا و قدرت نمایی او، خاورمیانه تبدیل به میدانی برای قدرت نمایی او شده است و این عمل دستگیری شهردار پر جمعیت ترکیه این کشور را در میدان دید غربیها و آمریکا قرار داد . پیام اکرم امام اوغلو نه تنها پیامی برای اردوغان بود بلکه پیامی به مدعیان دموکراسی و حقوق بشر است که اراده مردم را دست کم نگیرند. شاید عکس العمل فوری آلمان و فرانسه در همین راستا و در قوت دادن این پیام بوده است . اردوغان یکبار در چند سال اخیر کودتای علیه خود را نافرجام نموده بود و شاید غره به این موضوع بوده که عملکرد اراده مردم را دست کم گرفته است .
پایین آمدن ارزش لیر ترکیه به پایین ترین حد تاریخی خود در عرض دو روز این هشدار به حاکمیت ترکیه می دهد که تخت حاکمیت لغزان است و هر لحظه ممکن است بهاری همچون بهار عربی در آن رخ دهد . اکرم امام اوغلو در کارنامه کاری خود تهدید توسط گروه بنیاد گرای را داعش دارد که در بررسی تاریخی گروه داعش دست های نامریی حاکمیت وقت ترکیه یعنی اردوغان مشهود بوده است.
تکنیک تند اردوغان در این دستگیری نشان می دهد که اردوغان از حال بد قشر خاکستری جامعه خود خبر ندارد که در اوج گردشگری ترکیه مطابق با نوروز هم چون حرکت تندی علیه مخالفان خود انجام داده است . در تحلیل اجمالی این موضوع می توان گفت اقتدار گرایی اردوغان در صحنه بین المللی اورا از ملت خود جدا کرده و با جرقه ای کوچک این کشور به سراشیبی سقوط کشانده است . پیام و عکس العمل فوری کشورهای مهم اتحادیه اروپا مثل آلمان و فرانسه نشان می دهد که از عضو پر جمعیت ناتو دل خونی دارند و سعی می کنند مشروعیت دولت حاکم را به زیر سوال ببرند.
حزب جمهوری خواه خلق که یک حزب طرفدار سکولاریسم ترکیه هست فرصت خوبی برای به نمایش گذاشتن خود در بین قشر خاکستری جامعه ترکیه پیدا کرده است.و شاید هم تا انتخابات ۲۰۲۸ صبر نکنند و همه اینها پیش زمینه یک کودتای نرم را طراحی می کنند.
کشاندن مردم به صحنه میدان یک تاکتیک از یک استراتژی بزرگ ائتلاف حزبCHP بااحزاب مخالف اردوغان است رهبری که در میدان بیرون ترکیه میدان داری می کرد حال باید با «میدان» داخل ترکیه به یک راه حل برسد .
برای آینده ترکیه می توان دو سناریو پیش بینی کرد .سناریو ممکن و سناریو محتمل . در سناریو ممکن دولت حاکم با قدرت نرم وارد معامله شود و با آزاد کردن اکرم امام اوغلو و کم ارزش کردن اتهام وارده به او و خالی کردن میدان از مردم به روش مسالمت آمیز یا با قدرت سخت سعی در نادیده گرفتن اعتراضات خشم مردم و وبه کرسی نشاندن دستور دولت مبنی بر ارتباط شهردار استانبول با گروه کردها شود . در در سناریو دوم آینده ترکیه را« میدان »تعیین می کند.
در سناریو محتمل با توجه به اینکه کشورهای عربی میزبان حل جنگ اوکراین با آمریکا و روسیه و سایر مشکلات خاورمیانه با قدرت نمایی هستند سعی می کنند نگذارند آتشی دیگر در خاور میانه شعله ور شود و هم اینکه ترکیه در تمام رویدادهای مثل جنگ غزه و موضوع سوریه و فشار حداکثری آمریکا بر ایران مسئله حوثی ها و … همیشه یک بازیگر فرصت طلب بوده و در همه جا ، جایگاهش را تغییر داده و بله قربان آمریکا بوده است. اما با موضوعی کشور خود سردر گم است و در نهایت می توان گفت اراده مردم خودش را دست کم گرفته بود.
در واقع می توان گفت مهمترین اصل در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات و شبکه های اجتماعی، حاکمان باید خود را در سیاست داخلی قوی باشند و رضایت مردم مهمترین اصل است که اگر طوفانی شود جای هیچ گریزی نیست .
گفت‌وگو با کارشناس مسائل ترکیه درباره ناآرامی‌های اخیر این کشور
به گفته «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه، ناآرامی‌های اخیر به هر حال تمام
میشود و حزب حاکم «عدالت و توسعه» کنترل اوضاع را به دست می‌گیرد اما به دلایلی
چون بحران اقتصادی، افزایش نابرابری‌ها، شکاف طبقاتی و ... کار سختی برای حفظ قدرت
خواهد داشت.
ترکیه طی هفته‌ای که گذشت درگیر اعتراضاتی گسترده بود که خیابان‌های این کشور را به صحنه تقابل پلیس با معترضان و مخالفان «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهوری مبدل ساخت.
نقطه شروع این اعتراضات، دستگیری شهردار استانبول بود؛ یعنی جایگاهی که (طی سالهای ۱۹۹۴ تا ۱۹۹۸) سکوی پرتاب اردوغان به سمت راس نظام سیاسی کشورش شد و اینک در دست رقبای سیاسی رئیس‌جمهور قرار گرفته است.
پس از بازداشت «اکرم امام اوغلو» که گفته می‌شد قرار است در انتخابات آینده نامزد اصلی حزب رقیب باشد؛ یعنی از صبح روز ۱۹ مارس (۲۹ اسفند) آن هم به اتهام فساد مالی، اخذ رشوه، پولشویی و حمایت از تروریسم، ناآرامی‌ها در ترکیه آغاز شد و بنا بر اعلام رسمی تاکنون نزدیک به ۱۴۰۰ نفر دستگیر شده‌اند.
با توجه به این اوضاع، پژوهش ایرنا گفت‌وگویی با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه داشته که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:
حزب رقیب اردوغان توانسته توجه بخشی از محافظه‌کاران، دموکرات‌ها، کردها و همچنین علویان را به سوی خود جذب کند
بازداشت شهردار استانبول باعث شده ترکیه درگیر ناآرامی‌هایی گسترده شود. از اصلی‌ترین اتهامات اکرم امام اوغلو فساد مالی و حمایت از تروریسم است. در مقابل، حامیان شهردار، اردوغان را به سیاسی‌کاری در این پرونده برای حذف رقیب متهم میکنند. صرف‌نظر از محتوای این دعوا، چه زمینه‌های سیاسی-اجتماعی برای بروز این ناآرامی‌ها وجود دارد؟
دستگیری اکرم امام اوغلو شهردار استانبول یک واقعه سیاسی، اجتماعی و امنیتی مهم است. سال‌ها است سپهر سیاسی ترکیه دچار نوعی از تکرار و روزمرگی شده و به خاطر ناکارآمدی‌های سیاسی، اقتصادی و اجرایی دولت اردوغان و حزب عدالت و توسعه، نارضایتی در بین بسیاری از شهروندان ترکیه انباشته شده است.
رکود تورمی، افزایش فقر و نابرابری‌های اجتماعی، بالا رفتن میزان فساد مالی و رانت در حزب حاکم، سیاست‌های دستوری اردوغان و بی‌اعتنایی او به نظرات کارشناسی در حوزه‌های اقتصادی، ارزی و سیاست خارجی در مجموع ترکیه را در وضعیت دشواری قرار داده است.
از سوی دیگر، شاهد این هستیم که حزب جمهوری خلق به عنوان قدیمی‌ترین حزب ترکیه و شاید حتی بتوان گفت قدیمی‌ترین حزب منطقه خاورمیانه که ۱۰۲ سال عمر دارد، در چند سال اخیر توانسته تحولات و تغییراتی در مشی سیاسی، فکری و فرهنگی خود به وجود آورده و توجه بخشی از محافظه‌کاران، دموکرات‌ها، کردها و همچنین علویان را به سوی خود جذب کند.
این یعنی به موازات آنکه اردوغان و حزب عدالت و توسعه قدم در مسیر افول نهاده‌اند، اکرم امام اوغلو و حزب جمهوری خلق در مسیر توسعه سیاسی، فکری و افزایش میزان هواداران قدم نهاده است.
اردوغان قدرت را صرفا برای خودش نمی‌خواهد. او می‌کوشد قدرت سیاسی در ترکیه به دست کمالیست‌های سکولار یا همان حزب جمهوری خلق نیافتد
در نتیجه، اتفاقی که در شرایط کنونی روی داده، آخرین تلاش آقای اردوغان برای حفظ قدرت است. اما مساله اینجا است که او قدرت را صرفا و تنها برای خودش نمی‌خواهد. در واقع او به دنبال آن است که هر طور شده قدرت سیاسی در ترکیه به دست کمالیست‌های سکولار یا همان حزب جمهوری خلق نیافتد و برای مدتی طولانی تمام اختیارات در دست ائتلاف جمهور باشد؛ یعنی ترکیبی از محافظه‌کاری اسلامی و ملی‌گرایی ترکی.
در نتیجه اگر خود اردوغان هم آنقدر پیر و خسته و ناتوان شود که توان رقابت انتخاباتی نداشته باشد یا امکان تغییر قانون اساسی برای نامزد شدن را به دست نیاورد، پیش‌بینی میشود که فرد دیگری از حزب او به عنوان مثال آقای «هاکان فیدان» وزیر امور خارجه در دور بعدی انتخابات به عنوان نامزد به میدان برود. این دو قطبی و این ستیز دوجانبه که الان شاهد آن هستیم، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های سازماندهی نارضایتی اجتماعی توسط حزبی است که پس از مدت‌ها رکود و خاموشی، توانسته دوباره محبوبیت بالایی به دست آورد.
حزب جمهوری خلق که به مدت چند دهه از قدرت دور شده حالا توانسته با سازماندهی تحسین‌برانگیز مخالفان، میدان‌ها را پر کند اما به احتمال قوی تمام این خیزش‌های مردمی و خیابانی پس از مدتی به پایان می‌رسد و حزب عدالت و توسعه به شکلی تمامیت‌خواهانه فعلا ترکیه را در دست خواهد داشت.
میلیون‌ها خانوار ترکیه‌ای هم اکنون محتاج دریافت کمک‌های مالی دولتی هستند
چه پیش‌بینی از سیر تحولات سیاسی ترکیه تا انتخابات ۲۰۲۸ این کشور دارید؟
متغیرهای فراوانی وجود دارد که بر روی تحولات سیاسی اجتماعی آتی در ترکیه تاثیر بگذارد و نتایج انتخابات ۲۰۲۸ میلادی را تغییر دهد. بدون شک مهمترین قضیه، بحران اقتصادی ترکیه است.
رکود تورمی، فقر، بیکاری، نابرابری و شکاف طبقاتی هیچ وقت تا این اندازه شهروندان ترکیه را آزار نداده است. میلیون‌ها خانوار ترکیه‌ای هم اکنون محتاج دریافت کمک‌های مالی دولتی هستند و کیفیت زندگی در این کشور برای اغلب شهروندان به شدت نزول پیدا کرده است.
در چنین شرایطی حزب عدالت و توسعه شانس چندانی ندارد که باز هم در انتخابات بعدی پیروزی را به دست بیاورد، مگر اینکه در یک مقطع زمانی خاص، حزب عدالت و توسعه بر اساس برخی نسخه‌های قدیمی و راهکارهای کلاسیک، مجبور شود به هواداران خود و بخشی از رای دهندگان شناور جامعه باج بدهد؛ به این معنی که با توزیع رانت مالی، پول نقد یا حتی کالاها و لوازم خانگی، رای بخش دیگری از شهروندان ترکیه را به دست آورد.
بحران اقتصادی باعث شده که حزب عدالت و توسعه شانس بالایی برای حفظ قدرت نداشته باشد. اما فراموش نکنیم که در جبهه مقابل نیز مخالفان اردوغان، هنوز آنقدر قدرتمند نیستند که بتوانند کل احزاب را زیر یک سقف گرد هم بیاورند و فردی را نامزد کنند که بتواند از تمام شهروندان ترکیه رای بگیرد. دست کم در شرایط کنونی می‌توان گفت که در میان‌مدت، اوضاع به نفع اردوغان و حزب عدالت و توسعه است.
از خیل مشتاقان چند صد هزار نفری حزب حاکم دیگر خبری نیست و سخنرانی‌های میدانی پرشور دیگر تعطیل شده است
آیا به دنبال این وقایع که پس از ناآرامی‌های موسوم به اعتراضات پارک گزی (ماه مه ۲۰۱۳) بزرگترین گردهمایی مخالفان اردوغان محسوب میشود، موقعیت او دچار تغییر خواهد شد؟
آقای اردوغان همین حالا هم در موقعیت خوبی نیست. اگرچه او هنوز هم از حمایت بخش کثیری از محافظه‌کاران و ملی‌گرایان برخوردار است، اما واقعیت این است که دیگر یک رهبر محبوب و موفق به شمار نمی‌آید.
اگر به فایل‌های ویدیویی سخنرانی‌های میدانی اردوغان در ۲ سال گذشته توجه کرده باشید، می‌توانید ببینید که از خیل مشتاقان چند صد هزار نفری خبری نیست. به همین خاطر است که حزب عدالت و توسعه مدت‌ها است سخنرانی‌های میدانی را تعطیل کرده، چرا که دیگر در بهترین شرایط بیش از ۱۰ هزار نفر نمی‌تواند گرد هم بیاورد.
احتمالا رهبر حزب جمهوری خلق رقیب اصلی اردوغان خسته خواهد بود
اردوغان از لحاظ جسمی بسیار خسته و فرسوده شده است. سخنرانی‌های او شور و هیجان سابق را ندارد. عملکرد اقتصادی او قابل دفاع نیست. او قبلا یک رهبر ضد فساد و حامی فقرا و عدالت‌گستر بود اما حالا بسیاری از رانت‌جوها در تیم او گرد هم آمده‌اند. درباره اعضای خانواده و بستگان او حواشی مالی فراوانی به وجود آمده، مبارزه با فساد عملا کنار گذاشته شده و حزب عدالت و توسعه دیگر همچون سابق به عنوان یک آلترناتیو و گزینه‌ای که بتواند ترکیه را به سوی توسعه و رفاه ببرد، به شمار نمی‌آید.
موقعیت اردوغان به عنوان یک رهبر در شرایط کنونی موقعیت سست و لرزانی است و مطمئنا پس از دستگیری و زندانی شدن امام اوغلو این موقعیت باز هم بدتر شده است.
نظرسنجی‌های چند ماه اخیر حاکی از این بوده که اکرم امام اوغلو، شهردار سابق استانبول و «منصور یاواش» شهردار آنکارا موقعیتی بهتر از اردوغان دارند، اما در صورت ناتوانی امام اوغلو از نامزدی در انتخابات به خاطر پیچیدگی‌های حقوقی پرونده او، به احتمال قوی «اوزگور اوزل» رهبر حزب جمهوری خلق هم میتواند گزینه‌ای باشد که در آینده اردوغان را شکست دهد.
بعد از اردوغان، دولت کنونی سوریه شانس چندانی برای برخورداری از حمایت آنکارا نخواهد داشت
وقایع اخیر ترکیه آیا با سیاست‌های منطقه‌ای آنکارا و آینده آن ارتباطی می‌یابد؟
پرسش به‌جایی است. واقعیت این است که بخش مهمی از تصمیمات و اقدامات کنونی در سیاست خارجی ترکیه فقط به شخص اردوغان و حزب او مرتبط میشود. به عنوان مثال اگر حزب جمهوری خلق به قدرت برسد، دولت کنونی سوریه یعنی احمد الشرع یا همان جولانی و دیگران شانس چندانی برای برخورداری از حمایت آنکارا نخواهند داشت.
همچنین سیاست‌های هویت‌محوری و نژادمحوری ترکیه در آسیای میانه و قفقاز و پافشاری آنکارا بر دولت مستقل ترک‌های قبرس از آن مسائلی است که تحت تاثیر تحولات آتی قرار خواهد گرفت.
اگر حزب عدالت و توسعه در ترکیه از قدرت کنار نهاده شود، شاهد تغییرات عمده‌ای در سیاست خارجی ترکیه در هر دو حوزه منطقه و فرامنطقه خواهیم بود و به احتمال قوی ترکیه یک بار دیگر به سمت غرب باز خواهد گشت.
دستگیری شهردار استانبول؛ نقش کردها و گزینه‌های پیش روی اردوغان
دستگیری شهردار استانبول اکرم امام اوغلو از سوی دستگاه قضایی ترکیە، چالشی جدی برای حاکمیت این کشور ایجاد کردە کە حل آن با حل مسئلە کردها و مذاکرات صلح پ.ک.ک درهم تنیدە شده است.
خبرگزاری مهر: شاید حالا بهتر از هر زمان دیگری زوایای تاریک تمایل اردوغان بە آغاز دوبارە مذاکرات صلح با کردهای ترکیە در این برهە، آشکار شدە است. اردوغان و حزب‌های ملی گرای همپیمانش، علی رغم تلاش‌هایی چند دهە اخیر برای بەحاشیە راندن کردها از سپهر سیاسی و اجتماعی این کشور و انکار هویت قومی و ملیتی کردها حتی در کشورهای همسایە، بە یکبارە از برادری کرد و ترک در ترکیە و حق مشارکت آنها در ادارە امور کشور سخن بە میان می‌آورند. در چرخشی معنادار، از نظر اردوغان دیگر سخن گفتن از آزادی عبداللە اوجالان رهبر زندانی حزب کارگران کردستان و بازگشت رهبران پ ک ک بە ترکیە، جرم نیست. در مراسم نوروز دیاربکر کە همیشە جنبە سیاسی دارد تا مراسمی فرهنگی و سنتی، تصویر و صدای اوجالان را بعد از ۲۸ سال پخش میکنند. اردوغان با افروختن آتش نوروز و گرامیداشت این جشن، تلاش میکند شکاف بین حاکمیت و کردهای ترکیە را کم کند.
حالا بعد از چند هفتە از آغاز روند صلح میان پ ک ک و دولت اردوغان مشخص میشود کە هدف وی بیش از هر چیز برهم زدن معادلات قدرت در داخل ترکیە و انزوای حزب جمهوری خلق بودە کە از انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۹ تاکنون هم‌پیمان کردها است. شاید اکنون جواب این سوال روشن شدە باشد کە چرا اردوغان بە یکبارە بە فکر آزادی اوجالان افتاد.
عملکرد اردوغان از سال ۲۰۰۳ بە بعد نشان میدهد نە برادری کرد و ترک و نە حل مسئلە کردهای ترکیە، هرگز برای وی تا این اندازە مهم نبودە است. مگر منفعت شخصی و حزبی داشتە باشد. کە اگر مهم بود در دولت وی سالانە هزاران شهروند کرد ترکیە بە بهانە ارتباط با پ ک ک دستگیر نمی‌شد. اردوغان بە سبک کردن کفە ترازوی قدرت اپوزسیون ترکیە اندیشیدە است و برای آن برنامە دارد.
او بە خوبی می‌داند کە اگر حزب کردهای ترکیە در پارلمان بە طرح حزب عدالت و توسعە رأی ندهند و قانون اساسی ترکیە اصلاح نشود، اردوغان سال ۲۰۲۸ نمی‌تواند در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کند و در این صورت اکرم امام اوغلو شهردار قانونی استانبول و نمایندە حزب جمهوری خلق و رقیب اردوغان، در انتخابات آتی ترکیە، رئیس جمهور خواهد شد و همان مسیری کە اردوغان از شهرداری استانبول آغاز کرد و سالهاست بر صندلی قدرت ترکیە تکیە زدە را در پیش می‌گیرد.
اردوغان قبل از آغاز کنگرە حزب جمهوری خلق کە قرار بود اکرم امام اوغلو را بە عنوان کاندید نهایی این حزب برای انتخابات آتی معرفی کند، وی را بە اتهاماتی از قبیل ارتباط با تروریسم و فساد مالی و جعل مدرک دستگیر و روانە زندان کرد، این اتفاق سبب شد در هفتە گذشتە شهرهای بزرگ ترکیە از جملە آنکارا، استانبول شاهد برگزاری اعتراضات مردمی باشد. تظاهراتی کە توسط پلیس ترکیە بە خشونت کشیدە شدە و تاکنون دە ها نفر زخمی و صدها شهروند دستگیر و روانە زندان‌ها شدەاند.
البتە این اقدامات در دولت اردوغان قبلاً هم رخ دادە است و سالهاست کە صلاح الدین دمیرتاش رهبر سیاسی میانەروی کردهای ترکیە کە نامزد ریاست جمهوری بود، بە اتهام ارتباط با تروریسم، در زندان بەسر می‌برد. یا هر کدام از شهرداران کرد کە در بین مردم محبوبیت پیدا کردەاند حذف و برای شهرداری‌های آنها قیم تعیین کردەاند.
بە نظر نگارندە این سطور، دو گزینە احتمالی در مورد سرنوشت تحولات اخیر ترکیە محتمل است:
احتمال اول: اگر اردوغان و حکومت آنکارا بتوانند با آزادی اوجالان، در آیندە نزدیک، پ ک ک را راضی بە برگزاری کنگرە و انحلال و خلع سلاح این حزب کنند و در داخل نیز نمایندگان کرد پارلمان (دم پارتی) با چراغ سبز اوجالان بە جرگە همپیمانان حزب عدالت و توسعە (آ ک پ) و جنبش ملی ترکیە (م ه پ) برای اصلاح قانون بپیوندند، حزب کرد دم پارتی از ائتلاف جمهوری خلق (ج ه پ) کە همان حزب اکرم امام اوغلو است، عملاً خارج میشود و اپوزیسیون ترکیە شکست خواهد خورد و ممکن است اکرم امام اوغلو مانند دمیرتاش و اوجالان، سالهای طولانی در حبس بماند.
البتە این احتمال با توجە بە اعلام پ ک ک مبنی بر اینکە به دلیل حملات مداوم ارتش ترکیه، امکان برگزاری جلسه‌ای برای رهبرانش وجود ندارد و بە اردوغان هشدار داده است که در صورت عدم تحقق وعده‌ها و یا آزاد نشدن اوجالان، برگزاری کنگرە و خلع سلاح لغو خواهد شد، در حال حاضر جدی بە نظر نمی‌رسد.
احتمال دوم: احتمال دوم زمانی قوت می‌گیرد کە تظاهرات در ترکیە شدت بیشتری پیداکند و در روزهای آتی هم ادامە داشتە باشد. ظهور چالش‌های امنیتی و سیاسی در ترکیە کە در بحرانی‌ترین شرایط اقتصادی دهە اخیر قرار دارد، میتواند گروه‌های دیگر از جملە کردها را هم بە خیابان بکشاند و آشوب ترکیە را گستردەتر کند.
اگر قدرت تصمیم‌گیری در آنکارا دچار بحران شود، قندیل کە تمایلی بە اجرای فرمان اوجالان ندارد و در حال حاضر بە تنش داخلی ترکیە چشم دوختە است، اجرای فراخوان صلح را بیهودە می‌پندارد؛ کە در این صورت با شکست مذاکرات و بی اهمیت شدن درخواست ۲۷ فوریه اوجالان، بعید نیست کە کردها و طرفدارن حزب جمهوری خلق و دیگر جریانات اپوزیسیون این کشور هم در مقابل حزب حاکم ترکیە صف آرایی کنند و حاکمیت اردوغان در ترکیە با چالش جدی مواجە شود.
ترکیه. انحلال پ.ک.ک.، یک تصمیم تاریخی اما یک فرآیند نا مشخص
رهبر و بنیانگذار حزب کارگران کردستان عبدالله اوجالان از زندان خود خواستار خلع سلاح و انحلال گروه شد. این یک تصمیم تاریخی است ولیکن پیامدهای آن برای کردهای ترکیه هنوز قابل ارزیابی نیست.
لارا بيالون > 27 مارس 2025
.این فرایند در مراسم افتتاحیه سال پارلمانی ترکیه در اکتبر ۲۰۲۴ آغاز شد در این مراسم دولت باغچه‌لی، رهبر افراطی ناسیونالیست، با نمایندگان حزب طرفدار کردها (حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها) دست داد. این حرکت ناچیز باغچه‌لی، دست راست رجب طیب اردوغان، که عادت دارد احزاب کرد را متهم به تروریسم کند و خواهان ممنوع کردنشان است، این نمایندگان را شگفت زده کرد. بعد از دست دادن با نمایندگان کرد، باغچه‌لی پیامی به اوجالان، رهبر و بنیانگذار حزب کارگران کردستان داد که از سال ۱۹۹۹ در حال گذراندن حبس ابد در جزیره ی امرالی است: «اگر رهبر تروریستها از زندان انفرادی آزاد شد، بیاید و در مجلس صحبت کند. فریاد بزند که تروریسم به پایان رسیده و گروه سازمان‌دهنده آن منحل شده است».
این فراخوانی نشان آمادگی دولت است برای مذاکره و آزادی رهبر کرد و یا کاهش مجازات وی به حصر خانگی، در قبال انحلال گروه مسلح. پ.ک.ک جنگ چریکی علیه دولت ترکیه را از سال ۱۹۸۴ آغاز کرده است و خواهان خودمختاری بیشتر برای جمعیت کرد کشور است. در عرض چهار دهه این جنگ بیش از ۴۰ هزار کشته داده که اکثریت آنها غیر نظامی هستند. دولت ترک و اتحادیه اروپا و ایالات متحده این سازمان را تروریست می شمارند و رهبران و کادر‌های اجرایی پ.ک.ک. با حملات مداوم و کمپین‌های دستگیری تضعیف شده‌اند. با این حال این سازمان به مدت ۴۱ سال با حفظ تقریباً تمامی رهبرانش، پایداری کرده است.
دولت باغچه‌لی با روندهای صلح قبلی که دولت اردوغان آغاز کرده بود شدیداً مخالفت داشت، تا اینکه خود ابتکار عمل در مذاکرات اخیر را به دست گرفت. به این ترتیب او اشاره میکند به اینکه «این یک روند جدید حل و فصل مشکل کرد» نیست، نامی که به گفته او حدود ده سال پیش به این روند داده شده بود. او سناریو مذاکرات حاضر را یک «شروع جدید» توصیف میکند. این موضع‌گیری باغچه‌لی دنباله‌ی یک سری مجوزهایی است که به یک نمایندگی حزب طرفدار کردها - DEM - برای دیدار با اوجالان در سلول انفرادی او داده شد، همزمان با رواج بیش از پیش شایعات، درباره یک بیانیه مورد انتظار از اوجالان.
بنیانگذار پ.ک.ک. در یک نامه، که نمایندگی حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها در روز ۲۷ فوریه در استانبول قرائت میکند، میگوید : «من مسئولیت تاریخی این تماس را به عهده میگیرم». دقایقی قبل از خوانده متن و برای اولین بار در دوازده سال گذشته، تصویری از اوجالان در رسانه‌ها ظاهر میشود. رهبر زندانی، همراه نمایندگی حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها و سه نفر دیگر از بازداشت شدگان فرماندهی عالی پ.ک.ک. بر سر میز نشسته‌اند. هدف این صحنه سازی وانمود کردن به این است که اوجالان به تنهایی تصمیم نمی گیرد. « همه گروه‌ها باید اسلحه را به زمین بگذارند و پ.ک.ک. باید برچیده شود.»
به نظر می‌رسد که با این ابتکار اردوغان تلاش در جلب حمایت سیاسی با هدف اصلاح کردن قانون اساسی و تمدید دوره‌ی حکومت خود دارد. افزون بر این زمینه منطقه‌ای نیز در خور نگرش است. به این ترتیب ترکیه تلاش میکرد مشکلات با پ.ک.ک را حل کند در حالی که کردها سعی دارند جایی برای خود در سوریه ی پس از سقوط بشر اسد به دست آورند. از سوی دیگر انحلال گروه مسلح به آنکارا امکان تقویت روابط خود (خصوصاً روابط اقتصادی) با کردستان عراق را میدهد، جایی که پ.ک.ک. در حال حاضر پایگاه‌ها یش را مستقر کرده است.
آنچه طرف کرد در این بازی میتواند برنده شود، غیر از آزادی احتمالی اوجالان، هنوز خیلی روشن نیست. یوکسل گنچ، هماهنگ کننده مرکز تحقیقات انتخاباتی میگوید: «تعریف وضعیت فعلی دشوار است، زیرا این فرایند از طرف کسانی که ابتکار آن را به دست گرفته‌اند، تعریف نشده است. به نظر میاد که ما در یک روند گفتگو هستیم که بعضی میخواهند دیگران را به پیوستن به آن قانع کنند.» او می‌افزاید: « تا زمانی که ما نمی توانیم یک فرآیند را توصیف کنیم، متاسفانه نمی توانیم آن را به عمل بگذاریم.»
رهبران پ.ک.ک. در کوه های قندیل کردستان عراق به درخواست اوجالان پاسخ داده و به نوبه خود آتش بس با ترکیه را اعلام کردند و در بیانیه‌ای گفتند: «ما به نام پ.ک.ک.، محتوای این درخواست را کاملاً می‌پذیریم. ما خود را با خواسته‌های آن منطبق کرده و آنها را اجرا خواهیم کرد.» بیانیه تاکید میکند: «هیچ یک از نیروهای ما دست به اقدام مسلحانه نمی زنند مگر اینکه مورد حمله قرار گیرند.» با این حال گروه شبه نظامی یک شرط برای خلع سلاح می گذارد : گفتگو با اوجالان، که به نام مستعار «آپو» معروف است. بیانیه ادامه میدهد: «عملیاتی چون زمین گذاشتن اسلحه تنها تحت هدایت عملی رئیس آپو میتواند انجام شود.» چریک ها همچنین خواستار برگزاری یک کنگره داخلی برای تعیین مراحل بعدی در خلع سلاح هستند که شامل آزادی و مشارکت رهبرشان است و هشدار می‌دهند:
«ما باید یک محیط امن ایجاد کنیم تا این کنگره با موفقیت انجام شود. رئیس اپو باید شخصاً آن را رهبری کند. تا اینجا ما جنگ را با تمام خطاها و نارسایی‌ها اداره کردیم، اما فقط رهبر آپو میتواند دوره صلح و گرایش به یک جامعه دموکراتیک را راهبری کند.»
در شمال سوریه اخبار خلع سلاح با احتیاط بیشتری مواجه شد. در آنجا شبه نظامیان کرد عضو نیروهای دموکراتیک سوریه خودمختاری را در طی سالهای جنگ سوریه کسب کردند. مظلوم عبدی، رهبر آنها، قبلاً تذکر داد که فراخوان اوجالان شامل او نمیشود، حتی اگر ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه را شعبه ای از پ.ک.ک. محسوب میکند.
روز ۱۰ مارس در میانه این بلاتکلیفی، عبدی خبر توافق با حاکم سوریه احمد الشرع را داد. طبق آن، گروه شبه نظامی او و نهادهای اداره خودمختار کردستان در دولت مرکزی ادغام خواهند شد، در برابر ضمانت شرکت در روند گذار، بازگشت آوارگان کرد، و تعهد دمشق در «به رسمیت شناختن جامعه کرد به عنوان جزء بومی دولت سوریه و تضمین کردن حق شهروندی و تمام حقوق اساسی آنها». یکی از مهمترین رهبران کرد سوریه، صالح مسلم بعد از امضای پیمان با دمشق اعلام کرد که نیروهای دموکراتیک سوریه از خواسته‌های اوجالان منحرف نشدند. کماکان او جزئیات بیشتری از خواسته‌های رهبر زندانی نداد.
این روند از سوی حزب دمکرات کردستان در اربیل که پشتیبانی خود از این ابتکار را اعلام کرد نیز حمایت میشود. به گفته مورخ و تحلیلگر سیاسی حامیت بذرسلان:
«ممکن است در قندیل اختلاف نظرهایی وجود داشته باشد، ما نمی دانیم. اما نمی توان فراموش کرد که اوجالان چهار سال است که در شرایط بسیار سخت انزوا به سر می برد، که نتوانسته با وکلایش و حتی کمتر با مردم قندیل ملاقات کند. من نمی دانم آنها در حال حاضر چه نوع ارتباطی دارند. اوجالان می تواند درخواست خلع سلاح کند و امکان دارد که قندیل با خلع سلاح خود موافقت کند، زیرا او به احتمال زیاد دیگر ساختار محکمی نیست. من فکر می‌کنم که به رسمیت شناختن مسئله کردستان و ادغام مشکل کردها در ترکیه، دشوارترین بخش کار خواهد بود.»
ابتکار عمل کنونی بسیار متفاوت از روند صلح ده سال پیش است که از بین رفت، که در آن کمیته هایی برای تحقیق درباره نگرانی های اجتماعی و توضیح راهی که باید دنبال کرد، تشکیل شدند. در طی آن سال ها گشایش اجتماعی خاصی رخ داد که امکان وجود رسانه ها و نشریات به زبان کردی را فراهم کرد.
اوجالان سپس در نوروز (سال نو کردی) در سال ۲۰۱۳ سخنرانی کرد و در آن اطمینان داد که پ.ک.ک. فعالیت های خود را در داخل ترکیه متوقف خواهد کرد. در آن زمان، اشاره به نیاز به دموکراتیزه کردن کشور دائمی بود.در نامه اوجالان آمده است: « دوره مبارزه مسلحانه در حال پایان است، درها به روی دموکراسی باز می شود. ما در حال راه اندازی یک فرآیند متمرکز بر جنبه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هستیم، تفاهم مبتنی بر حقوق، آزادی ها و برابری دموکراتیک در حال توسعه است.»
اما در همان زمان حزب عدالت و توسعه ی رئیس‌جمهور اردوغان مجبور شد با چندین بحران روبرو شود : تظاهرات ضد دولتی در گزی، افزایش محبوبیت حزب طرفدار کرد DEM یا تظاهرات در کوبانی علیه تهاجم دولت اسلامی در شمال شرق سوریه. این روند در سال ۲۰۱۵ با کشته شدن دو افسر پلیس ترکیه در حمله ای که عامل آن پ.ک.ک بود، شکست خورد و منجر شد به حمله ای در جنوب شرقی این کشور با درگیری هایی که بیش از ۷۰۰۰ کشته از جمله نزدیک به هزار غیرنظامی برجای گذاشت. موسسات کردی تعطیل شدند و برای ماه ها حالت فوق العاده اعلام شد.
تونسر باکرهان، یکی از رهبران حزب DEM توضیح میدهد که: «امروز روند متفاوتی است، اکثر مذاکرات اکنون با امرالی انجام میشود».
«در جریان قبلی به مردم قول داده شد که همه چیز دموکراتیک شود، فرزندانشان شغل و حقوق داشته باشند، اما اینطور نبود. توقعات زیادی ایجاد شد و زمانی که برآورده نشد، منجر به خشونت، دستگیری و عملیات بزرگ شد. به همین دلیل است که ما امروز محتاط هستیم، زیرا نمی توانیم پیش بینی کنیم که چه اتفاقی خواهد افتاد.»
همزمان با ادامه گفتگوها با اوجالان، دولت به سرکوب حزب DEM، روزنامه نگاران و بخش فرهنگی کرد در چارچوب عملیات علیه بخش های مخالف ادامه می دهد. آقای گنچ(Genç) میگوید: «از زمان شروع این روند در اکتبر ۲۰۲۴، فشار به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. همه اقشار جامعه مرعوب شده اند و به آنها این باور را می دهد که آنها نیز می توانند قربانی عملیات پلیس شوند.» از زمان انتخابات محلی مارس ۲۰۲۴ ، هشت شهرداری DEM مورد مداخله پلیس بوده و شهرداران آنها با مدیران دولتی جایگزین شده اند. در همین حال، بیش از ده‌ها روزنامه‌نگار طرفدار کردها در ماه فوریه دستگیر شدند و نوازندگانی مانند قاسم تاشدوغان به دلیل خواندن آهنگ‌های سیاسی به زبان کردی محاکمه شدند.
در حال حاضر، هنوز در مورد رهبران سابق حزب DEM، صلاح‌الدین دمیرتاش و فیگن یوکس‌کداغ که از نوامبر ۲۰۱۶ به عنوان بخشی از کمپین علیه این حزب زندانی بودند صحبت نمیشود که در آن هزاران نفر از اعضای متهم به ارتباط با چریک‌ها دستگیر شدند. دمیرتاش نامه ای در اندیشکده QAD منتشر کرد و از این روند حمایت کرد، اما خواستار همراهی آن با «راهبرد برای صلح اجتماعی» شد. ما می دانیم که خلع سلاح لزوماً به معنای انتقال مستقیم به دموکراسی نیست. وی در بیانیه خود گفت: برای رسیدن به این هدف، مبارزه طولانی و دشواری در انتظار ما است.
بذرسلان توضیح میدهد: در فرآیند قبلی وجود مسئله کرد پذیرفته شد و در جریان روند مطالعه شد. امروز با این موضوع فقط به عنوان «تروریسم» برخورد میشود، گویی که مسئله کرد دیگر وجود ندارد. رسانه‌های ترکیه وانمود میکنند که دولت میتواند یک سری امتیازات را در ازای پایان دادن به جنگ‌های چریکی، به مذاکره بگذارد. مانند آزادی رهبران سیاسی، روزنامه‌نگاران و فعالانی که متهم به ارتباط با چریک‌ها هستند. با این حال، در حال حاضر تنها بیانیه اوجالان مطرح شده و گام بعدی با دولت است.
بر اساس یک نظرسنجی سامر که در استان های جنوب شرقی ترکیه و شهرهای اصلی ترکیه که جمعیت کرد در آن متمرکز است، انجام شد، تنها ۲۷ درصد از مردم امید دارند که درخواست اوجالان به یک روند صلح تبدیل شود. تاکنون، طرح توسعه ۱۴ میلیارد دلاری (۱۲,۸۲ میلیارد یورو) با هدف کاهش شکاف اقتصادی بین جنوب شرق و بقیه کشور، تنها اقدام دولت غیر از گفتگو با امرالی است. جودت یلماز معاون رئیس جمهور ترکیه می گوید این سرمایه گذاری فرصتی است برای « پایان دادن به تروریسم و تقویت محیط صلح و امنیت».
یوکسل گنچ به نوبه خود توضیح می دهد:
«ما باید خیلی فراتر برویم، ما باید اقداماتی انجام دهیم که در جامعه ایجاد اعتماد کنند تا فضای صلح ایجاد شود، و در سازوکارهای مصالحه و عدالت ترمیم کننده مشارکت شود. هیچ کدام از اینها در حال حاضر وجود ندارد.»
«ما باید خیلی فراتر برویم، ما باید اقداماتی انجام دهیم که در جامعه ایجاد اعتماد کنند تا فضای صلح ایجاد شود، و در سازوکارهای مصالحه و عدالت ترمیم کننده مشارکت شود. هیچ کدام از اینها در حال حاضر وجود ندارد.» با این وجود، بازیگران درگیر در این روند توافق دارند که اوجالان «کلید» صلح است، حتی اگر هر یک از طرفین آن را از منظر خود ببینند، چه از منظر تروریسم و چه از منظر حقوق بخشی از جامعه.
تونسر باکرهان(Tuncer Bakırhan) تأیید می کند:
«ما اوجالان را داریم، پ.ک.ک. را داریم، اما، ما جانشین آنها نیستیم. ما یک حزب سیاسی با نمایندگی پارلمانی هستیم و ماموریت ما یافتن راه حل سیاسی است. ما به عنوان یک حزب نمی توانیم به پ.ک.ک. بگوییم که سلاح های خود را تحویل دهد یا فعالیت های خود را متوقف کند، هیچ کس به حرف ما گوش نخواهد داد. اما این را می توانیم به اوجالان بگوییم زیرا، او به تنهایی یک ساختار جامع است و در راس آن قرار دارد.»